طرحواره بی اعتمادی | ریشه‌ها، نشانه‌ها، درمان و کتاب‌های پیشنهادی

در افسانه‌ی یونانی «پرومته»، خدایان آتش را از انسان‌ها دریغ کردند چون باور داشتند انسان‌ها لیاقت اعتماد ندارند. پرومته با شجاعت آتش را به انسان‌ها بخشید و همین بی‌اعتمادی خدایان، سرنوشت او را به زنجیر کشید. این داستان نشان می‌دهد که بی‌اعتمادی چگونه می‌تواند سرنوشت فرد یا جامعه را تغییر دهد.این طرحواره نیز در روان انسان همان نقشی را ایفا می‌کند که بی‌اعتمادی خدایان در اسطوره‌ها داشت: محدودکننده، پرهزینه و پر از رنج.

طرحواره بی اعتمادی چیست

طرحواره بی‌اعتمادی (Mistrust-Abuse Schema) یکی از طرحواره‌های ناسازگار اولیه است که در نظریه جفری یانگ مطرح شده است. فردی که این طرحواره را تجربه می‌کند، باور دارد دیگران قصد سوءاستفاده، فریب یا خیانت دارند. این باور به شکل ناخودآگاه در روابط روزمره فعال می‌شود و باعث می‌شود فرد همیشه در حالت دفاعی قرار بگیرد.

این طرحواره معمولاً در دوران کودکی شکل می‌گیرد. کودکانی که در معرض بی‌ثباتی، خشونت یا خیانت قرار می‌گیرند، یاد می‌گیرند که اعتماد کردن خطرناک است. این الگو در بزرگسالی نیز ادامه پیدا می‌کند و روابط عاطفی، شغلی و اجتماعی را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

طرحواره بی‌اعتمادی نه تنها روابط نزدیک را تخریب می‌کند، بلکه باعث اضطراب اجتماعی و انزوای فرد نیز می‌شود. فردی که همیشه انتظار خیانت دارد، نمی‌تواند احساس امنیت کند و همین موضوع کیفیت زندگی او را کاهش می‌دهد.

ریشه‌های شکل‌گیری طرحواره بی اعتمادی

ریشه‌های این طرحواره اغلب در تجربیات کودکی نهفته‌اند. کودکانی که والدینشان رفتارهای متناقض یا خشونت‌آمیز داشته‌اند، به این نتیجه می‌رسند که دنیا جای امنی نیست. این تجربه‌ها به مرور زمان به باورهای عمیق و پایدار تبدیل می‌شوند.

عوامل دیگری مانند سوءاستفاده جسمی (Physical Abuse)، عاطفی (Emotional Abuse) یا حتی خیانت والدین به یکدیگر نیز می‌توانند این طرحواره را تقویت کنند. در چنین شرایطی کودک یاد می‌گیرد که اعتماد مساوی با آسیب است.

مطالعات نویسندگانی مانند John Bowlby و Jeffrey Young نشان داده‌اند که دلبستگی ناایمن (Insecure Attachment) یکی از مهم‌ترین عوامل شکل‌گیری این طرحواره است. وقتی کودک احساس امنیت نمی‌کند، ذهن او برای همیشه به سمت بی‌اعتمادی سوق داده می‌شود.

نشانه‌های طرحواره بی اعتمادی

افرادی که این طرحواره را دارند، معمولاً در روابط خود دچار سوءظن دائمی هستند. آنها به سختی می‌توانند به دیگران اعتماد کنند و حتی در روابط نزدیک هم همیشه به دنبال نشانه‌ای از خیانت یا فریب می‌گردند.

این افراد اغلب احساس می‌کنند که باید همیشه مراقب باشند. آنها در روابط کاری یا عاطفی به راحتی دچار تنش می‌شوند و کوچک‌ترین رفتار دیگران را به عنوان تهدید تعبیر می‌کنند.

یکی دیگر از نشانه‌های مهم این طرحواره، کناره‌گیری از روابط صمیمی است. فرد برای جلوگیری از آسیب احتمالی، ترجیح می‌دهد وارد رابطه عمیق نشود یا روابط خود را سطحی نگه دارد.

تأثیر طرحواره بی اعتمادی بر روابط عاطفی

طرحواره بی‌اعتمادی روابط عاطفی را به شدت تحت تأثیر قرار می‌دهد. فردی که همیشه انتظار خیانت دارد، نمی‌تواند به شریک زندگی خود اعتماد کند و همین موضوع باعث ایجاد تنش‌های مداوم می‌شود.

این تنش‌ها به مرور زمان باعث سردی رابطه می‌شوند. شریک زندگی فرد احساس می‌کند که هرگز نمی‌تواند اعتماد او را جلب کند و همین موضوع باعث فرسودگی عاطفی می‌شود.

در بسیاری از موارد، این طرحواره منجر به شکست روابط می‌شود. فردی که نمی‌تواند اعتماد کند، در نهایت روابط خود را از دست می‌دهد و همین موضوع باور او را درباره بی‌اعتمادی بیشتر تقویت می‌کند.