استرس پس از سانحه:
در دل تاریخ، شهری به نام تروآ (Troy) با دیوارهایی بلند و افسانه‌ای ایستاده بود. جنگی ده‌ساله میان یونانیان و تروآیی‌ها، تنها با نیرنگ اسب چوبی پایان یافت. اما آنچه در دل این افسانه نهفته است، چیزی فراتر از نبرد است: تجربه‌ی جمعی یک تروما (Trauma). مردمی که شهرشان سوخت، عزیزانشان را از دست دادند و شب‌ها با صدای فریاد و آتش به خواب رفتند، تنها بازماندگان یک جنگ نبودند؛ آن‌ها حاملان زخمی روانی بودند که نسل‌ها بعد هم آن را به دوش کشیدند. این داستان، آغاز فهم ما از چیزی‌ست که امروز به آن اختلال استرس پس از سانحه (Post-Traumatic Stress Disorder – PTSD) می‌گوییم.
اختلال استرس پس از سانحه چیست؟ نگاهی به تعریف و نشانه‌ها
اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) نوعی واکنش روانی شدید به تجربه‌ی یک رویداد آسیب‌زا (Traumatic Event) است. این اختلال زمانی شکل می‌گیرد که فرد پس از گذشت زمان، همچنان دچار اضطراب، کابوس، یا بازگشت ذهنی به لحظه‌ی حادثه می‌شود. برخلاف اضطراب‌های معمول، PTSD می‌تواند عملکرد روزمره‌ی فرد را به شدت مختل کند.
نشانه‌های اصلی PTSD شامل سه دسته‌اند:
- بازگشت ذهنی (Intrusion): مثل فلش‌بک‌ها یا کابوس‌های مکرر
- اجتناب (Avoidance): دوری از مکان‌ها، افراد یا افکاری که یادآور حادثه‌اند
- برانگیختگی بیش از حد (Hyperarousal): بی‌خوابی، تحریک‌پذیری، یا واکنش‌های شدید به محرک‌های کوچک
برای تشخیص PTSD، روان‌درمانگر باید بررسی کند که این علائم حداقل یک ماه ادامه داشته باشند و تأثیر منفی بر زندگی فرد گذاشته باشند. این اختلال در DSM-5 به‌عنوان یک اختلال اضطرابی طبقه‌بندی شده است و نیاز به مداخله‌ی تخصصی دارد.
تروما یا PTSD؟ تفاوت‌ها و شباهت‌های این دو مفهوم روانی
بسیاری از افراد تصور می‌کنند که تروما و PTSD یکسان‌اند، اما این دو مفهوم تفاوت‌های مهمی دارند. تروما (Trauma) به خود رویداد آسیب‌زا اشاره دارد، در حالی که PTSD واکنش روانی ماندگار به آن رویداد است. به بیان ساده، هر PTSD ناشی از تروماست، اما هر تروما منجر به PTSD نمی‌شود.
در جدول زیر تفاوت‌های کلیدی این دو مفهوم را می‌بینیم:
| ویژگی | تروما (Trauma) | PTSD |
|---|---|---|
| تعریف | تجربه‌ی یک رویداد آسیب‌زا | اختلال روانی ناشی از تروما |
| مدت اثر | ممکن است موقتی باشد | ماندگار و مزمن |
| علائم | شوک، غم، بی‌حسی | فلش‌بک، اجتناب، اضطراب شدید |
| نیاز به درمان | گاهی نیاز ندارد | نیازمند مداخله تخصصی |
نویسندگانی مانند Judith Herman و Bessel van der Kolk در آثار خود به‌خوبی این تفاوت را شرح داده‌اند. آن‌ها تأکید می‌کنند که تروما می‌تواند در بدن و ذهن ذخیره شود، اما تنها در برخی افراد به اختلالی مزمن تبدیل می‌شود.
