تروما در روانشناسی چیست و انواع آن

تروما چیست؟ معادل آن در زبان فارسی چیست؟

تروما (Trauma) در علم روانشناسی به معنای زخمی عمیق در روان انسان است که به دلیل تجربیات ناگوار، آسیب‌زا یا استرس‌زا شکل می‌گیرد. این واژه بیانگر تجربه‌هایی است که فراتر از توان روانی فرد برای کنار آمدن هستند و تأثیرات منفی پایداری بر روان فرد می‌گذارند.

در زبان فارسی، معادل واژه تروما “روان زخم” است. این عبارت به خوبی ماهیت این مفهوم را نشان می‌دهد؛ چرا که تروما مانند زخمی در ذهن باقی می‌ماند و ممکن است بدون درمان، اثرات مخربی بر زندگی فرد داشته باشد. روان زخم شامل طیف گسترده‌ای از تجارب ناخوشایند، از خشونت خانگی گرفته تا بلایای طبیعی، می‌شود.

درک معنای تروما اهمیت بسیاری دارد، چرا که شناخت این مفهوم به افراد کمک می‌کند تا بهتر با آسیب‌های روانی خود مواجه شوند و به دنبال راه‌حل‌های مناسب باشند. همچنین این واژه در حوزه روانشناسی و پزشکی کاربرد فراوانی دارد.

 

 

کلمه تروما اولین بار کجا استفاده شد؟

اگر بخواهیم به این موضوع بپردازیم که اصل و ریشه واژه تروما در رواشناسی چیست، واژه تروما ریشه‌ای یونانی دارد و در اصل به معنای “زخم” یا “جراحت” بوده است. این واژه در پزشکی باستان برای اشاره به آسیب‌های جسمانی استفاده می‌شد. برای مثال، “تروما” در متون بقراط (Hippocrates) به جراحات ناشی از جنگ یا حوادث اشاره داشت.

در قرن نوزدهم، این واژه وارد حوزه روانشناسی شد و به تدریج برای توصیف آسیب‌های غیرجسمانی مورد استفاده قرار گرفت. زیگموند فروید (Sigmund Freud) یکی از اولین کسانی بود که از این واژه برای اشاره به تجربیات روانی استفاده کرد. وی معتقد بود که تروما می‌تواند منجر به بروز اختلالات روانی شود.

امروزه، تروما در بسیاری از رشته‌ها، از روانشناسی گرفته تا جامعه‌شناسی و پزشکی، کاربرد دارد. این گسترش معنایی نشان‌دهنده اهمیت شناخت این مفهوم در زندگی انسان مدرن است.

 

چند مثال از تروما

تجربه یک حادثه رانندگی شدید که باعث ترس و اضطراب پایدار شود، نمونه‌ای رایج از تروما است. فرد ممکن است پس از حادثه دچار کابوس‌های شبانه و ترس از رانندگی شود.

خشونت خانگی یا سابقه تعرض یکی دیگر از نمونه‌های تروماست. افرادی که در معرض خشونت خانگی یا تجاوز قرار می‌گیرند، اغلب از اضطراب و افسردگی رنج می‌برند و ممکن است احساس بی‌پناهی کنند و دچار مشکلات رابطه عاطفی و جنسی شوند.

تجربه بلایای طبیعی مانند زلزله یا سیل نیز می‌تواند به روان زخم منجر شود. این حوادث نه تنها جان افراد را تهدید می‌کنند، بلکه احساس امنیت آن‌ها را نیز از بین می‌برند. درک این نمونه‌ها کمک می‌کند تا بهتر اثرات تروما بر زندگی انسان شناخته شود.

 

نظر روانشناسان برجسته راجع به تروما

دکتر گبور ماته (Gabor Maté) معتقد است که تروما نتیجه قطع ارتباط با خود و دیگران است. او باور دارد که درک و پردازش تروما به بازسازی این ارتباطات کمک می‌کند.

دکتر جان گاتمن (John Gottman) تروما را یکی از عوامل اصلی مشکلات در روابط انسانی می‌داند. وی تأکید می‌کند که حمایت اجتماعی نقش کلیدی در بهبود افراد تروما دیده دارد.

به گفته دکتر بسل ون در کولک (Bessel van der Kolk)، نویسنده کتاب “بدن فراموش نمی‌کند” (The Body Keeps the Score)، تروما نه تنها بر ذهن بلکه بر بدن نیز تأثیر می‌گذارد. وی درمان تروما را نیازمند رویکردی جامع می‌داند که به همه ابعاد وجود فرد توجه داشته باشد.

 

تأثیر روان زخم بر روان انسان چیست؟

روان زخم می‌تواند تأثیرات عمیقی بر روان انسان داشته باشد. افراد تروما دیده ممکن است دچار اختلالات خواب، کابوس و بی‌قراری شوند. این مشکلات اغلب باعث کاهش کیفیت زندگی فرد می‌شوند.

یکی از اثرات شایع تروما، کاهش اعتماد به نفس است. افراد ممکن است احساس کنند که دیگر توانایی کنترل زندگی خود را ندارند. این احساس می‌تواند منجر به انزوا و دوری از دیگران شود.

در بلندمدت، تروما می‌تواند باعث بروز اختلالات روانی مانند افسردگی و اضطراب شود. این اثرات نیاز به درمان‌های تخصصی دارند تا فرد بتواند زندگی عادی خود را بازیابد.

 

تفاوت تروما و اختلال روانی چیست؟

تروما یک تجربه است، در حالی که اختلال روانی یک وضعیت بالینی است که ممکن است در نتیجه تروما شکل بگیرد. به عبارت دیگر، تروما علت می‌تواند باشد، در حالی که اختلال روانی نتیجه آن است.

برای مثال، یک فرد ممکن است پس از تجربه یک حادثه تروما دچار اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) شود. در این حالت، تروما تجربه‌ای است که باعث ایجاد این اختلال شده است.

شناخت این تفاوت به افراد کمک می‌کند تا بهتر بفهمند که چگونه می‌توانند با تجربیات دشوار خود مواجه شوند و در صورت نیاز به دنبال کمک حرفه‌ای باشند.

 

اختلال پس از سانحه چیست و آیا نوعی تروما است؟

اختلال استرس پس از سانحه (Post-Traumatic Stress Disorder یا PTSD) یک وضعیت روانی است که پس از تجربه یک تروما ایجاد می‌شود. این اختلال شامل علائمی مانند بازگشت مکرر به تجربه حادثه، اجتناب از موقعیت‌های مرتبط و افزایش تحریک‌پذیری است.

اگرچه PTSD نتیجه تروما است، اما همه افرادی که روان زخم را تجربه می‌کنند، به این اختلال مبتلا نمی‌شوند. عوامل مختلفی مانند حمایت اجتماعی، ویژگی‌های شخصیتی و شدت تروما بر بروز PTSD تأثیر می‌گذارند. درک این اختلال و تمایز آن از خود تروما اهمیت دارد، چرا که درمان آن نیازمند رویکردهای خاصی است.

 

 

 

انواع تروما

1. روان زخم حاد: ناشی از یک حادثه یا رویداد خاص، مانند تصادف، بلایای طبیعی، یا حمله فیزیکی.

2. روان زخم مزمن: ناشی از تجربیات مکرر و طولانی‌مدت، مانند سوءاستفاده‌های مداوم در دوران کودکی یا زندگی در شرایط خشونت‌آمیز.

3. روان زخم پیچیده: ناشی از مجموعه‌ای از تجربیات تروما در طول زمان، معمولاً شامل سوءاستفاده عاطفی، جسمی یا جنسی.

4. روان زخم جمعی: تأثیرات منفی ناشی از رویدادهای بزرگ اجتماعی یا سیاسی، مانند جنگ‌ها، نسل‌کشی‌ها یا بلایای طبیعی که بر یک جامعه یا گروه بزرگ تأثیر می‌گذارد.

5. روان زخم ثانویه: ناشی از مواجهه با تجارب آسیب‌زا از طریق دیگران، مانند کار با افرادی که تجربه‌های تروما را داشته‌اند (مثلاً پرستاران، درمانگران).

6. روان زخم فرهنگی: آسیب‌هایی که بر اثر تبعیض، نژادپرستی یا بی‌عدالتی‌های اجتماعی به یک فرهنگ یا گروه خاص وارد می‌شود.

 

رابطه تروما با افسردگی و اضطراب چیست؟

تروما می‌تواند باعث ایجاد افسردگی شود. افراد تروما دیده اغلب احساس ناامیدی می‌کنند و ممکن است علاقه خود به فعالیت‌های روزمره را از دست بدهند. این علائم نشان‌دهنده آغاز افسردگی هستند.

علاوه بر این، اضطراب نیز یکی از اثرات شایع تروما است. افراد ممکن است همیشه در حالت هوشیاری بیش از حد باشند و از وقوع دوباره حادثه وحشت داشته باشند. این حالت می‌تواند زندگی روزمره را مختل کند.

در بسیاری از موارد، افسردگی و اضطراب به صورت همزمان در افراد مبتلا به روان زخم دیده رخ می‌دهند و نیازمند درمان ترکیبی هستند.

 

 

آیا روان زخم ارثی است؟

تحقیقات نشان داده است که برخی اثرات روان زخم ممکن است به نسل‌های بعدی منتقل شوند. این انتقال به دلیل تغییرات اپی‌ژنتیک (Epigenetics) رخ می‌دهد که بر نحوه بیان ژن‌ها تأثیر می‌گذارد.

برای مثال، مطالعات انجام شده بر روی فرزندان بازماندگان هولوکاست نشان داده‌اند که این افراد بیشتر مستعد اضطراب و افسردگی هستند. این امر نشان‌دهنده اثرات پایدار تروما بر نسل‌های بعدی است.

با این حال، محیط و تجربیات زندگی نیز نقش مهمی در شکل‌گیری اثرات روان زخم دارند و نمی‌توان تنها ژنتیک را عامل دانست.

 

تروما چگونه درمان می‌شود؟

درمان روان زخم شامل روش‌های مختلفی است که بر اساس شدت و نوع روان زخم انتخاب می‌شوند. یکی از روش‌های رایج، درمان شناختی-رفتاری (CBT) است که به فرد کمک می‌کند افکار منفی خود را شناسایی و اصلاح کند.

درمان با حرکات چشم (EMDR) نیز یکی از تکنیک‌های موثر در درمان تروما است. این روش با کمک حرکات چشمی، پردازش خاطرات ناراحت‌کننده را تسهیل می‌کند.

حمایت اجتماعی و مشاوره نیز نقش مهمی در بهبود افراد تروما دیده دارند. حضور یک شبکه حمایتی می‌تواند احساس امنیت و امید را در فرد تقویت کند.

در صورتی که نیاز به راهنمایی و کمک در زمینه تشخیص و درمان روان زخم دارید، می توانید از متخصصان سایت دکتر آویرین کمک بگیرید.

روش‌های خوددرمانی روان زخم

خوددرمانی در روان زخم ممکن است شامل فعالیت‌های آرام‌بخش مانند مدیتیشن و یوگا باشد. این تکنیک‌ها به کاهش استرس و افزایش آرامش ذهن کمک می‌کنند.

نوشتن خاطرات و بیان احساسات از طریق هنر نیز می‌تواند به پردازش تجربیات دشوار کمک کند. این روش‌ها به افراد امکان می‌دهند احساسات خود را به شیوه‌ای سالم مدیریت کنند.

همچنین، تمرین‌های تنفس عمیق و مراقبه می‌توانند به کاهش علائم اضطراب و بازگرداندن آرامش به ذهن و بدن کمک کنند.

 

پنج کتاب برای شناخت و درمان تروما

1. “بیدار کردن ببر” (Waking the Tiger) نوشته پیتر لوین (Peter Levine): این کتاب به بررسی نقش بدن در تجربه و درمان روان زخم  می‌پردازد و تمرین‌هایی برای بازگرداندن آرامش پیشنهاد می‌دهد.
2. “بدن فراموش نمی‌کند” (The Body Keeps the Score) نوشته بسل ون در کولک: این کتاب اثرات تروما بر ذهن و بدن را بررسی می‌کند و رویکردهایی نوین برای درمان ارائه می‌دهد.
3. “تقصیر تو نبود” (It Wasn’t Your Fault) نوشته بوریس سیریولنیک (Boris Cyrulnik): این کتاب به افراد کمک می‌کند تا احساس گناه ناشی از روان زخم را کنار بگذارند.
4. “با تو شروع نشده” (It Didn’t Start With You) نوشته مارک وولین (Mark Wolynn): این کتاب به بررسی تأثیرات بین‌نسلی روان زخم و چگونگی رهایی از آن می‌پردازد.
5. “زندگی دوباره” (Reclaiming Your Life) نوشته دایان انگلر (Diane England): این کتاب یک راهنمای عملی برای مواجهه و غلبه بر اثرات تروما ارائه می‌دهد.

 

 

فیلم‌هایی راجع به روان زخم

1. جوکر (Joker): این فیلم داستان زندگی مردی است که به دلیل تجربیات تلخ و مشکلات روانی به خشونت روی می‌آورد و نشان‌دهنده اثرات روان زخم بر روان انسان است.
2. فارست گامپ (Forrest Gump): این فیلم تأثیر وقایع زندگی بر شخصیت اصلی را بررسی می‌کند و نشان می‌دهد که چگونه عشق و امید می‌تواند تروما را التیام بخشد.
3. بلوند (Blonde): داستان زندگی مرلین مونرو و تأثیرات تجربیات تلخ بر روان و رفتار او در این فیلم به تصویر کشیده شده است.
4. ویل هانتینگ نابغه (Good Will Hunting): این فیلم نشان‌دهنده قدرت درمان و حمایت در مواجهه با زخم‌های عاطفی است.
5. ماتیلدا (Matilda): این فیلم با روایتی از قدرت ذهن و خلاقیت، به مقابله با تروما و غلبه بر آن می‌پردازد.

 

نتیجه‌گیری

تروما موضوعی پیچیده و چندبعدی است که تأثیرات آن می‌تواند بر روان، بدن و روابط اجتماعی فرد اثر بگذارد. شناخت و درک این پدیده گام مهمی در مسیر بهبود و مقابله با آن است. با استفاده از روش‌های درمانی و حمایت اجتماعی، می‌توان از اثرات منفی تروما کاست و به زندگی سالم و پربارتری دست یافت.